Prezenty na każdą okazję - prezenty ślubne, prezenty urodzinowe

Ręcznie malowana porcelana.

TRADYCJE MALARSTWA NA PORCELANIE

Według źródeł historycznych produkcję porcelany najprawdopodobniej zapoczątkowano w Chinach już około 200 roku p.n.e., skąd Europejczycy zaczęli ją sprowadzać na stary kontynent na początku 16 w. Była produktem poszukiwanym, którego wartość w złocie określano na podstawie wagi.

We wczesnych latach 18 w. w Miśni rozpoczęto wytwarzanie białej porcelany o wysokiej temperaturze wypału. Później opanowano sposoby jej trwałego zdobienia. Porcelana rozpowszechniła się na dworach władców i magnatów i stała się produktem bardzo poszukiwanym.

Popyt na porcelanę był tak duży, że zainteresowali się nią artyści, bowiem mecenasi sztuki coraz częściej zamawiali portrety i obrazy właśnie na porcelanie. Wiele z powstałych wówczas dzieł, znajduje się dziś w muzeach i kolekcjach. Są poszukiwane przez kolekcjonerów i uświetniają wnętrza reprezentacyjnych budowli.

WSPÓŁCZESNA RĘCZNIE ZDOBIONA PORCELANA

Współczesne ręcznie malowane obrazy na porcelanie są dużo trudniej dostępne niż antyki. Rynek został zalany masowymi, maszynowo zdobionymi produktami, które ze sztuką nie mają wiele wspólnego, zaś w środowisku artystycznym istnieje przekonanie, że malowanie na porcelanie jest zwykłym rzemiosłem, a jego wytwory - przedmiotami codziennego użytku, malowanymi w banalne wzory.

Pomimo bogatych tradycji polskiej porcelany i obecności na polskim rynku renomowanych producentów porcelany, takich jak Ćmielów i Chodzież, Polacy są wyjątkowo nieufni wobec takich przejawów działalności artystycznej. Nieustannie przywoływane jest pytanie o "granice sztuki", a misternie malowane porcelanowe naczynia postrzegane są jako zwykłe "artykuły gospodarstwa domowego".

Tymczasem zdobienie porcelany wymaga dużej wiedzy technologicznej i olbrzymiej wprawy. To, co bez trudu można namalować na płaskim arkuszu papieru lub na płótnie, dużo trudniej przenieść na trójwymiarowe naczynie o nieregularnych kształtach, a gładki i śliski podkład nierzadko może sprawić artyście wiele niespodzianek.

Europa i świat od dawna docenia ‘porcelain painting’ jako odrębną dziedzinę sztuki. W krajach zachodniej Europy oraz w USA, amatorzy malarstwa na porcelanie zakładają kluby i stowarzyszenia (także online), organizują pokazy, warsztaty i kursy, a nawet wydają magazyny ilustrowane. Są kraje, np. Szwecja, gdzie do klubów malarskich zapisują się całe rodziny.

Widać stąd, że w naszym kraju malarstwo na porcelanie wymaga promocji i popularyzacji. Najwyraźniej umyka nam coś, co inni dostrzegli i docenili przed nami….

TECHNOLOGIA

Termin ‘malarstwo na porcelanie’ oznacza zdobienie farbami białej szkliwionej porcelany.

W produkcji porcelany można wyróżnić kilka etapów. Proces technologiczny produkcji porcelany obejmuje (w dużym uproszczeniu )

- etap formowania naczyń z gliny kaolinowej,

- wypał na tzw. biskwit – produkt matowy;

- nałożenie i wypał szkliwa – produkt błyszczący nieprzepuszczalny dla wody.

W sklepach nabywamy szkliwione przedmioty porcelanowe, które możemy zdobić ‘naszkliwnie’, to jest nakładać warstwę farby na szkliwo. Istnieją także technologie zdobienia podszkliwnego (farba nakładana jest przed położeniem warstwy szkliwa) i wszkliwnego (farba nakładana jest wraz ze szkliwem).

W niniejszym artykule skoncentrowałam się na zasadach naszkliwnego zdobienia porcelany. W zależności od rodzaju użytych farb wyróżnić możemy dwa rodzaje zdobienia porcelany:

- TECHNOLOGIA NISKOTEMPERATUROWA

Najprostszą metodą zdobienia porcelany, jest naszkliwne malowanie gotowych wyrobów porcelanowych niskotemperaturowymi farbami do porcelany. Są one łatwo dostępne na polskim rynku. Doskonałe są nietoksyczne farby firmy Schjerning, lub bardzo trwałe (odporne nawet na zmywanie w zmywarce) farby Pebeo Porcelain. Oferta sklepów plastycznych jest bardzo szeroka, a sprzedawcy są pomocni w doborze materiałów malarskich. Wiele sklepów oferuje gotowe zestawy startowe.

Aby dobrze malować takimi farbami, należy opanować zasady malowania farbami akrylowymi oraz nauczyć się je nakładać na porcelanę tak, aby nie pozostawiały smug i plam. W tym celu można nabyć dowolny podręcznik do malowania farbami akrylowymi.

Na początku warto spróbować zdobienia techniką ‘witrażową’. Po przeniesieniu wzoru witrażowego na naczynie, precyzyjnie wypełniamy farbami poszczególne pola wzoru, po czym, gdy wyschną, zaznaczamy kontury farbą konturową. Malowanie farbami konturowymi, dobrze wcześniej poćwiczyć na kawałku papieru, aby nauczyć się dobrze operować tubką. Nierówny kontur zniszczy cały efekt kompozycji witrażowej. Należy także uważać, aby kontur był cały czas tej samej grubości, co zależy od naszej siły nacisku na tubkę.

Te same farby i technologię można zastosować do zdobienia szkła.

Oto przykłady prostych wzorów witrażowych:

Gdy już nabędziemy więcej wprawy, można zacząć zdobić porcelanę cieniowanymi wzorami. Farby akrylowe szybko zasychają na powierzchni naczynia, więc trzeba nauczyć się rozprowadzać je szybko, lub nabyć specjalne medium ‘opóźniające zasychanie’. Można je nabyć w sklepach, oferujących produkty do zdobienia techniką ‘decoupage’. Bardzo przydatnym akcesorium jest gąbka, która świetnie nadaje się do rozprowadzania farb. Dobrze także poeksperymentować ze stopniem rozcieńczenia farb. Zbyt rozwodnione spływają po naczyniu. Nierozcieńczone można stosować malując warstwy podkładowe, rozcieńczone do nakładania cieni na inne kolory. Farby akrylowe są farbami kryjącymi, jednak nakładając warstwę na warstwę należy uważać, aby nie uszkodzić podkładu. We wzorze powstanie wówczas ‘dziura’, której już nie da się naprawić. By tego uniknąć, czekamy, aż podkład dobrze wyschnie, a nakładając kolejne warstwy dotykamy powierzchnię pędzlem bardzo delikatnie. Nie starajmy się wcierać farby, nie malujmy posuwistymi ruchami. Starajmy się nakładać drobne plamki farby i rozprowadzać je gąbką (przez dotyk, ale bez rozcierania).

Poniżej przykłady naczyń malowanych z wykorzystaniem ‘cieniowania’

Po wymalowaniu przedmiotu, pokrywa się go specjalnym lakierem (werniksem szklącym), który nadaje mu piękny połysk. Kupujemy go także w sklepach w akcesoriami do techniki ‘decoupage’. Po wyschnięciu werniksu należy umieścić przedmiot w chłodnym piekarniku, ustawić odpowiednią dla farb temperaturę wypału (zazwyczaj 150 st.) i po nagrzaniu się piekarnika do żądanej temperatury, wypalać przedmiot przez około 20 min. Przedmiot wolno wyjąć dopiero po całkowitym ostygnięciu piekarnika. Czynności te można powtórzyć.

Malowane przedmioty świetnie spełniają przede wszystkim funkcję dekoracyjną, ale także użytkową. Przy rozsądnym użytkowaniu wzory długo zachowują trwałość i niezmienną jakość.

Należy je myć ręcznie pod bieżącą wodą przy pomocy miękkiej gąbki nasączonej płynem do mycia naczyń. Bezpośrednio po wymyciu należy wytrzeć do sucha.

NIE NALEŻY pozostawiać do dłuższego namoczenia w wodzie, pozostawiać do samoczynnego suszenia na suszarce, przechowywać w wilgotnych pomieszczeniach.

Zaletą porcelany zdobionej niskotemperaturowo jest doskonały połysk, ciekawa faktura wzoru oraz niezwykła żywość barw.

- TECHNOLOGIA WYSOKOTEMPERATUROWA

Wysokotemperaturowe zdobienie porcelany, bierze swoją nazwę od wysokiej temperatury wypału w piecu ceramicznym (ok. 850 do 900 st.). Aby rozpocząć swoją przygodę z naszkliwnym zdobieniem porcelany trzeba zakupić taki piec. Na polskim rynki działają liczne firmy, prowadzące sprzedaż pieców hobbystycznych. Jedynym problemem jest wysoki koszt pieca (od 4 tys. PLN).

Farby przeznaczone do malowania naszkliwnego mają postać sproszkowaną. Są to rozdrobnione minerały, które w wysokich temperaturach wtapiają się w szkliwo, są więc całkowicie nieusuwalne, a wymalowane w ten sposób naczynia można bez obawy myć mechanicznie. Farby ceramiczne także można w Polsce nabyć bez trudu. Sprzedaż i akcesoriów prowadzą zwykle sprzedawcy pieców.

Przed malowaniem farby te rozcieńczamy specjalnymi olejkami mineralnymi lub terpentyną. Stopień rozcieńczenia zależy od celu, jakiemu farba ma służyć. Do pisania należy rozcieńczyć farbę do postaci płynnej, do malowania należy rozprowadzić farbę do konsystencji pasty do zębów. Stosując olej mineralny, możemy dalej rozcieńczać farbę wodą, dla uzyskania jaśniejszych odcieni.

Malowanie polega na nakładaniu na naczynie niezwykle cienkiej warstwy farby, w sposób podobny do techniki akwareli. Gdy nałożymy za grubą warstwę, po wypale na powierzchni naczynia mogą powstać pęcherze i ubytki. Farba mineralna musi być rozprowadzona bardzo równomiernie. Początkującym zaleca się stosowanie wyłącznie gąbki do rozprowadzania farby, gdyż malując pędzlem bez wyczucia, robią smugi i plamy, które na dobre uwidaczniają się dopiero po wypale. Wówczas nie da się już nic skorygować.

Zdobienie farbami ceramicznymi pozwala na wykonywanie bardzo precyzyjnych zdobień.

Poniżej przykłady porcelanowych i ceramicznych naczyń zdobionych w technologii wysokotemperaturowej:

Proces malowania jest czasochłonny, gdyż obejmuje kilka wypałów. Wypalamy z osobna każdą kolejną warstwę, do momentu, gdy uznamy obrazek za doskonały.

Złocenia wykonuje się prawdziwym płynnym złotem, które na etapie nakładania ma kolor brązowy…Dopiero po wypale uzyskuje właściwy sobie połysk. Istnieją także farby lustrowe na bazie złota, które oprócz połysku właściwego kruszcowi, mają jeszcze zabarwienie (miedziane, zielone, fioletowe, czarne itp.)

Jednym z błędów, często popełnianym przez adeptów (sama nie jestem wyjątkiem od reguły), jest przekonanie, że można poprawić nieudane pociągnięcie pędzla w następnym wypale. Farby do porcelany są transparentne. Pociągnięcia pędzla, nawet przykryte kolejną warstwą farby, są nadal widoczne.

W trakcie wypału, kolory tracą intensywność, dlatego zawsze nakładajmy bardziej intensywne odcienie, niż te, które chcemy otrzymać.

Nie wszystkie farby mogą być wypalane obok siebie w jednym wypale. Niektóre minerały reagują ze sobą w wysokich temperaturach i mogą się wzajemnie zobojętniać. W efekcie po wypale, możemy być zaskoczeni…..brakiem koloru.

Malowanie wysokotemperaturowe to wyzwanie, ale zarazem wielka przyjemność i satysfakcja. Nagrodą za starania jest super-trwały obraz na naczyniu lub płycie ceramicznej, który nigdy się nie zmyje. Wzory naniesione w ten sposób są tak trwałe, że nawet pożar nie jest w stanie im zaszkodzić.

Malowane przedmioty świetnie spełniają zarówno funkcję dekoracyjną, jak i użytkową. Wzory zachowują doskonałą jakość (gładkość, połysk, żywość barwy) oraz trwałość. Można je myć ręcznie, lub mechanicznie bez żadnych ograniczeń

Mam nadzieję, że udało mi się zainteresować Państwa moją ulubioną dziedziną twórczości i zachęcić do jej zgłębiania.

Pasjonatka malarstwa na porcelanie

Joanna Świerczek